کتابخانه عمومی یک پایگاه دائمی برای یادگیری افراد جامعه می باشد ودر آموزش آنان نقش اساسی دارد. کتابخانه، نهادی اجتماعی است که با گردآوری، سازماندهی و نگهداری دانش مدون بشر، امکان رشد اندیشه، شکوفایی استعداد و باروری ذهن انسان را فراهم می سازد.
ساختمان کتابخانه ها از آن جهت که باید تسهیلات استفاده از خدمات کتابخانه را برای کلیه مراجعان در اسرع وقت فراهم کند، دارای اهمیت می باشد. فضای داخلی کتابخانه به لحاظ نورپردازی، صدا ، هوا و دما، توزیع مناسب اتاقها و نقش مؤثری در استفاده بهتر و راحت تر از امکانات کتابخانه دارد.
تجهیزات کتابخانه ها شامل میز، صندلی ، قفسه کتاب ، برگردان، میز امانت و … هستند.
- بخش اصلی کتابخانه(سالن مطالعه, قفسه باز, قفسه مجلات, قفسه بسته(کتب مرجع,اسناد و مدارک)
- بخش خدمات کتابخانه (اتاق های اداری , انبار , چاپ و تکثیر, اتاق سمعی بصری )
نکات مهم :
- آرامش و سکوت محیط
- در نظر گرفتن حداکثر انعطاف در بخش های مختلف
- دوری از سر و صدا و گرد و غبار.
- دسترسی به قسمت های عملیاتی و اتاق های مطالعه در طبقات متفاوت باید با راه پله صورت پذیرد,اما آسانسور نیز باید برای استفاده معلولین و حمل کتاب مهیا باشد .
- از ایجاد تقاطع با تطابق مسیر کاربران ,کارمندان و حمل کتاب بپرهیزید.
- دسترسی به اتاق های مطالعه باید از طریق ورودی های مجهز به تجهیزات ایمنی کتاب انجام گیرد.
- طبقه آرشیو و بایگانی بهتر است در زیر زمین باشد,به دلیل بار زیاد روی کف طبقه.
اهمیت طراحی فضای داخلی کتابخانه های عمومی
- معماری کتابخانه باید به گونه ای باشد که کاربران از رفت و آمد در آن احساس خوبی داشته باشند.انتظار می رود فضا و محیط کتابخانه نه تنها احساس لذت و آرامش را در فرد ایجاد کند بلکه می بایست فضای مطلوبی را برای تامل و تفکر کردن و یادگیری بهتر کاربر مهیا سازد تا حس خلاقیت و ابتکار فرد حین مطالعه برانگیخته شود.
طراحی فضای داخلی کتابخانه
- طراحی کتابخانه باید به گونه ای باشد که امکان دسترسی مستقیم برای مراجعه کنندگان امکان پذیر باشد، دسترسی به ساختمان کتابخانه و حرکت آزادانه در آن به ویژه برای ناتوانان وکم توانان یک معیار اساسی در معماری کتابخانه است برای این منظور لازم است ساختمان کتابخانه تا حدامکان ساده یکپارچه،انعطاف پذیر باشد.
- سطوح اصلی یک فضا شامل سقف و کف، دیوارها است و طراحی داخلی از عناصر نور، رنگ، بافت، کف، سقف، دیوار، عناصر کارکردی و تزیینی و مبلمان را تشکیل می شود.
- کتابخانه های عمومی همچون دیگر مکانهای عمومی به گونه ای طراحی می شود که برای مردمانی که در آنها حضور می یابند اعم از کارکنان و مراجعان محیطی شاداب و جذاب، پذیرا و راحت ایجاد کند. همچنین فضای باز و سبزی در نظر گرفته شود تا امکان مطالعه در فضایی باز و شاداب برای کاربران فراهم شود.
- کتابخانه علاوه بر فضای مطالعه و کتابخانه، فضاهای مختلف دیگری از جمله: استودیو های موسیقی، سالن داستان سرایی، فضاهای بازی ویدئویی، سالن هنر های تجسمی، آموزشگاه زبان، کافه و رستوران در نظر گرفته شود و به نوعی محیط فرهنگی کاملی را برای افراد فراهم می شود.
- افراد بهترین فضاها برای مطالعه فضاهای نیمه باز و فضاهای باز می دانند فضاهای بسته از نظر آنها اصلاً مناسب نبود.فضای بسته با چشم‌انداز مناسب به بیرون مورد علاقه و ترجیح بیشتر مراجعین مرد می‌باشد. فضاهای بسته و نیمه باز نسبت به فضای باز خواهان بیشتری دارند
- کنترل ورود و خروج مراجعات به این فضاها باید از یک محل انجام شود.
- استفاده از رایانه برای جستجوی منابع مطالعه در کتابخانه ایده مناسبی است.
مبلمان کتابخانه
- فضاهای مطالعه از میزهای مطالعه چند نفری و میزهای مطالعه انفرادی معمولی استفاده می کنند.
در این قسمتها می توان از قفسه‌های کتاب به عنوان حائل دید و صدا کمک گرفت.
طراحی داخلی این فضاها باید به نحوی باشد که کاربران بتوانند به آسانی به آنچه می‌خواهند دست پیدا کنند و در عین حال احساس آسایش و آرامش نیز داشته باشند. - اگر یک ردیف طولانی میزهای تک نفره که بین دو رشته قفسه قرار می گیرد بنظر یکنواخت تر از ردیف میز تک نفره ای می رسد که در کناره یک یا دو دیوار چیده شود.
- رنگ مبلمان و تجهیزات داخلی کتابخانه در ایجاد آرامش کاربرین و مراجعه کنندگان نقش بسیاری دارند. خانم‌ها رنگ سبز را برای مبلمان مناسبتر می‌دانند و آقایان رنگ آبی را اما رنگ آبی موجب آرامش بیشتری می‌شود رنگهایی مثل سفید یا کرم مناسب نیستند.
- وسایل کتابخانه را می توان از چوب، فلز ، یا ترکیبی از این دو تهیه کرد. در هنگام برگزیدن هر یک از این مواد باید به مسایلی از قبیل دوام و استحکام، قابلیت تطبیق و تغییرپذیری، زیبایی، مقاومت در برابر آتش و آب، و میزان کاهش صدا توجه داشت.
طراحی کتابخانه
- در طراحی کتابخانه پنجره های زیاد جای قفسه ها را می گیرد و پنجره کم به زیبایی کتابخانه لطمه می زند. بهتر است پنجره ها در کتابخانه های عمومی بلند باشند و از شیشه های دو جداره و رفلکس استفاده نشود چون باعث بازتاب نور و ایجاد گرما می شود.
- پوشش کف ساختمان و رنگ دیوارها نباید براق باشد تا نور را انعکاس بدهد سطوح کف باید ظرفیت صداگیری مناسب داشته باشد. ویژگی کف پوش ها عبارتند از: کیفیت عالی، دوام و ماندگاری، نگهداری آسان ، بهداشتی بودن، نرمی و انعطاف پذیری، بی سرو صدایی، ایمنی (جنس کف پوش لغزنده نباشد)، قابلیت هدایت و انتشار گرما، ضد انعکاس نور، طرح و رنگ مناسب و …
- کف پوش راهروی ورودی کتابخانه حتماً باید قابل شست و شو باشد و ماهیت آن بر اثر شست و شو با مواد پاک کننده تغییر نکند. استفاده از کاشی و مرمر در این محل بهتر است.
مسیر ها و راهروها
- بهتر است به صورت خطوط مستقیم طراحی شود، مگر آنکه طول آنها از ۳۰ متر بیشتر باشد.
در مجموع، مسیرهای انحرافی و پیچیده ترافیکی مانع استفاده بهینه از کتابخانه می شود. - لازم است طرح داخلی کتابخانه طوری باشد که مسافتهای حمل و نقل منابع کتابخانه ای به حداقل ممکن کاهش یابد.
تابلوهای راهنما
- تابلوهای راهنما باید جذاب و کارآمد باشند و دسترسی واستفاده پذیری از راهنماها باید ساده باشند .
مهمترین ملاکهای انتخاب وسایل کتابخانه ای :
- کارآیی: وسایل کتابخانه ای باید با استانداردهای توصیه شده مطابقت داشته باشد .
- دوام : عمر متوسط وسایل معمول کتابخانه ای در حدود ۲۵ الی ۳۰ سال است.
در طول این مدت، وسایل کتابخانه باید شکل و ظاهر اولیه را حفظ کند.
بنابراین به نوع و جنس مواد بکار رفته توجه کنید.. - استحکام: اتصالات میز و صندلی و قفسات و … باید آنقدر محکم باشد
که اگر بخشی از آن دچار شکستگی شد، قسمتهای دیگر از هم جدا نشود.
بهتر است چسب مورد استفاده ضد آب باشد تا رطوبت تأثیری در وسایل کتابخانه نداشته باشد. - زیبایی : وسایل کتابخانه باید دارای ظاهر زیبا، ساده، و تمیز باشد.
- ظرفیت و هماهنگی: سطوح وسایلی که در معرض دید است باید صاف یکدست و بدون لک و خوردگی باشد
- سهولت جابجایی: نحوه چیدن وسایل کتابخانه ثابت نیست و عوض می شود.
بنابراین از استفاده وسایل سنگین پرهیز کنید. - سهولت نگهداری: دوام و ثبات رنگ وسایل، استحکام رویه ها،
و استفاده از مواد تقویتی در سطوح و زوایایی که در معرض فرسایش بیشتری قرار دارد،
نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
میز مطالعه
- برای جلوگیری از یکنواختی در فضا می توان از انواع میزهای تکنفره،دونفره،
چهار نفره گرد وچهارگوش استفاده کرد وآنها را بصورت عمود وموازی چید.
صندلی مطالعه
- صندلی نباید تزیینات داشته باشد و همچنین چوب صندلی باید از بهترین و محکمترین نوع چوب باشد.
برای افزایش استحکام پایه‌های صندلی و جلوگیری از ایجاد سر و صدا در هنگام جابجا کردن باید آنها را با نعلهای پلاستیکی یا لاستیکی پوشاند.
قفسه ها
- قفسه های باید یک هارمونی با صندلی ومیز مطالعه وسایر مبلمان کتابخانه داشته باشد
و در چیدمان آن باید فاصله بین آنها (حداقل ۹۰سانتیمتر) رعایت شود.
در کتابخانه هایی که مراجعه کنندگان معلول دارند و دسترسی آن ها به کتاب با صندلی چرخ دار انجام می گیرد،
فاصله قفسه ها باید طوری باشد تا تردد در آنها برای مراجعه کنندگان به آسانی صورت گیرد. - ارتفاع قفسه بندی باید با وضعیت کاربران متناسب باشد
به گونه ای که در قفسه بندی برای بزرگسالان حداکثر ارتفاع ۱۸۰۰میلیمتر
و برای بخش کودک حداکثر ارتفاع ۱۵۰۰میلیمترتوصیه می شود.
پایین ترین قفسه باید در ارتفاعی به اندازه ۳۰۰میلیمتر باشد.
دما
- حداکثر ۲۴ و حداقل ۲۰ درجه سانتی گراد مناسب ترین درجه حرارت برای کتابخانه است رطوبت مطلوب مخازن بین ۴۵ تا ۵۵ درصد می باشد.
نور در کتابخانه
- بهترین نور ، نور طبیعی است که در کتابخانه میتوان با طراحی مناسب
واستفاده از پنجره ها ی بزرگ ونورگیرهای سقفی از آن بهره برد.
البته حتی الامکان باید در فضای کتابخانه از نور مستقیم خورشید پرهیز کرد
وبطور غیرمستقیم از آن استفاده کرد و کمبودهای دیگر با نور مصنوعی جبران کرد - برای جلوگیری از انعکاس نور، سطح رویه میز نباید براق، خیلی تیره، یا خیلی روشن باشد.
- وجود فضای سبز و چشم انداز محل مطالعه در روند و میزان مطالعه اکثر مراجعه کنندگان تاثیر خوبی دارد.
بخش کودک
- درطراحی داخلی بخش کودک حتی امکان باید از ایجاد سطح های ناصاف و پله خودداری کرد.
- میزهای مطالعه باید گرد و بی زاویه باشند، زیرا برای بچه های کوچک ایمن تر است
و آن ها را برای مطالعه و کار مشترک تشویق می کند.
صندلی های بچه های کم سن و سال باید از چوب و شبیه سورتمه باشد
تا هنگامی که بچه آن را به دور و بر هل می دهد واژگون نشود
